غلامحسین بنان، (اردیبهشت ۱۲۹۰، تهران - ۸ اسفند ۱۳۶۴، تهران) خواننده ایرانی است که از سالهای ۱۳۲۱ تا دهه ۵۰ در زمینه موسیقی ملی ایران فعالیت داشت. او عضو شورای موسیقی رادیو، استاد آواز هنرستان موسیقی تهران و بنیان‌گذار انجمن موسیقی ایران بوده‌است.

پدرش کریم خان بنان الدوله نوری و مادرش دختر شاهزاده رکن‌الدوله (برادر ناصرالدین شاه) بود. از شش سالگی به خوانندگی و نوازندگی ارگ و پیانو پرداخت و در این راه از راهنمایی‌های مادرش که پیانو را بسیار خوب می‌نواخت بهره‌ها گرفت، اولین استاد او پدرش بود و دومین استاد، مرحوم میرزا طاهر ضیاءذاکرین رثایی و سومین استادش مرحوم ناصر سیف بوده‌اند.

فعالیت حرفه‌ای

از سال ۱۳۲۱ صدای غلامحسین بنان، همراه با همکاری عده‌ای از هنرمندان دیگر از رادیو تهران به گوش مردم ایران رسید و دیری نگذشت که نام بنان زبانزد همه شد. روح‌الله خالقی او را در ارکستر انجمن موسیقی شرکت داد و با ارکستر شماره یک نیز همکاری را شروع کرد و از بدو شروع برنامه همیشه جاوید «گلهای رنگارنگ» بنا به دعوت استاد داود پیرنیا همکاری داشت. بنان در طول فعالیت هنری خود، حدود ۳۵۰ اهنگ را اجرا کرد و انچه که امتیاز مسلم صدای او را پدید می‌اورد، زیر و بم‌ها و تحریرات صدای او است که مخصوص به خودش می‌باشد. بنان نه تنها در اواز قدیمی و کلاسیک ایران استاد بود، بلکه در نغمات جدید و مدرن ایران نیز تسلط کامل داشت. تصنیف زیبا و روح پرور «الهه ناز» او بهترین معرف این ادعا می‌باشد. بنان را می‌توان به حق بزرگترین اجرا کننده آهنگ‌های سبک وزیری-خالقی دانست. او همچنین در کنار ادیب خوانساری از بهترین اجراکنندگان آثار صبا و محجوبی محسوب می‌شود. استعداد شگرف او در مرکب‌خوانی و تلفیق شعر و موسیقی بارها ستایش موسیقی‌دانان معاصرش را بر انگیخته‌است.

ارکستر رادیو، رهبر:روح الله خالقی، خواننده:بنان، با شرکت پرویز یاحقی، علی تجویدی، مرتضی محجوبی

در سال ۱۳۳۲ به پیشنهاد شادروان خالقی به اداره کل هنرهای زیبای کشور منتقل شد و به سمت استاد آواز هنرستان موسیقی ملی به کار مشغول گردید و در سال ۱۳۳۴ ریئس شورای موسیقی رادیو شد. غلامحسین بنان از ابتدا در برنامه‌های گلهای جاویدان و گلهای رنگارنگ و برگ سبز شرکت داشته و برنامه‌های متعدد و گوناگون دیگری که از این خواننده بزرگ و هنرمند به یادگار مانده‌است.

در این برنامه‌ها، استادان تراز اول موسیقی سنتی چون روح الله خالقی، ابوالحسن صبا، مرتضی محجوبی، احمد عبادی، حسین تهرانی، علی تجویدی، و... با او همکاری داشته‌اند.

سانحه تصادف

۲۷ آذر ماه ۱۳۳۶ وقتی بنان با اتومبیل شخصی در جاده کرج مشغول رانندگی بود با کامیونی که فاقد چراغ ایمنی عقب بود تصادف کرد و در این سانحه چشم راست خود را از دست داد و به همین خاطر همیشه از عینک دودی استفاده می‌کرد، شادروان ابوالحسن ورزی، دوست نزدیک بنان شعر زیر را تحت تاثیر این واقعه سرود:

بنان بعد از از دست دادن یک چشم، از عینک دودی استفاده می‌کرد.

بنان، برای معالجه به خارج از کشور مسافرت کرد و بعد از برگشت از این سفر تصمیم گرفت در مواضع هنری خود بازنگری کند. او می‌گفت: "من از این پس کوشش می‌کنم آثاری اجرا کنم که واجد وزنی شاد و شعری امیدوار کننده‌است. من جداً از ادامهٔ شیوهٔ قدیم که شباهت به مرثیه خوانی دارد خسته شده‌ام، البته در این زمینه سازندگان آهنگ باید با من یاری و همکاری کنند". حاصل این تصمیم اجرای ترانه‌های دلنشین و ساده‌ای است که اتفاقاً از خیلی از تصانیف آن دورهٔ رادیو استوارتر و برازندهٔ خوانندهٔ عالی مقامی چون او می‌باشد.^[۲]

ازدواج

ازدواج اول:غلامحسین بنان با خواهر کلنل علینقی وزیری ازدواج کرد که حاصل این ازدواج یک دختر به نام گیتی و یک پسر به نام بیژن است.
ازدواج دوم: بنان بعد از همسر اولش، در نهم بهمن ۱۳۴۴ با خانم پری دخت آور ازدواج کرد.

ترانه‌های ماندگار

از ماندگارترین ترانه‌های بنان می‌توان به: آهنگ آذربایجان در مایهٔ شور، آمدی جانم به قربانت در مایهٔ بوسلیک، الهه ناز در مایهٔ دشتی، بهار دلنشین در آواز اصفهان، بوی جوی مولیان در آواز اصفهان، تصنیف توشه عمر در دستگاه همایون، یار رمیده، می‌ناب، خاموش، مراعاشقی شیدا، من از روز ازل، نوای نی و سرود همیشه جاوید ای ایران در مایهٔ دشتی اشاره کرد.
به تصریح همسرش، بنان بهترین اثر خود را "حالا چرا" و "کاروان" می‌دانست و می‌گفت: "کاروان را برای بعد از مرگم خوانده ام". اواخر عمر هم دلبستگی عجیبی به ترانهٔ "رویای هستی" پیدا کرده بود تا آنجا که با این آهنگ می‌گریست.^[۲]

بنان و نوه اش.

آوازهای ماندگار

آواز ماهور با غزل سعدی به مطلع " همه عمر بر ندارم سر از این خمار مستی که هنوز من نبودم که تو در دلم نشستی" و آواز دیلمان با شعر سعدی به مطلع " چنان در قید مهرت پایبندم که گوئی آهوی سر در کمندم" و همچنین آواز اصفهان بر روی غزل " آمد اما در نگاهش آن نوازش‌ها نبود" از کارهای ماندگار استاد هستند.

فیلم طوفان زندگی

بنان مدتی را نیز به تعیلم فن بازیگری پرداخت و به تصدیق نزدیکانش دارای استعداد زیادی در این زمینه بود. در سال ۱۳۲۷ همراه چهره‌های معروف آن روزگار در فیلمی به نام طوفان زندگی ساخته علی دریابیگی و اسماعیل کوشان بازی کرد که داستان آن در انجمن موسیقی ملی اتفاق می‌افتد. در این فیلم بنان دو ترانه از ترانه‌های معروفش را بطور زنده اجرا می‌کند.^[۳]

بنان و دیگران

پرویز خطیبی در خاطره‌ای از بنان می‌گوید: سال ۱۳۳۸ در یک شب سرد زمستانی به یک مجلس عروسی دعوت شدیم. داماد آقای علی اکبر مشکین سلیمی، برادر مصطفی سلیمی مولف و ناشر مجله گلهای رنگارنگ بود. بسیاری از افراد سرشناس و رجال نامی وقت در آن میهمانی حضور داشتند. یک آواز خان حرفه‌ای، با صدای نه چندان خوش مدتی وقت حضار را گرفت و بالاخره مرد جوانی که در بین میهمانان نشسته بود به اصرار برادر عروس که گویا با او نسبتی داشت همراه با تار شروع به خواندن آوازی کرد و ناگهان مجلس آرام گرفت و نفس‌ها در سینه‌ها حبس شد. صدای مرد جوان به زمزمهٔ ارام جویباری می‌ماند که در قلب کوهستان‌ها آدم را به یک خواب شیرین بهاری دعوت می‌کند. هنگام خواندن چهره اش آرام و نگاهش ثابت و معمولی بود، تحریر و کشش خاصی که در آن صدا وجود داشت، یک چیز دیگر بود. چیزی سوای آنچه که تا به امروز شنیده بودم، پیش خود گفتم کیست صاحب این صدا؟آیا اقبال السلطان است که من صفحاتش را دارم؟ مجلس که تمام شد، سعی کردم صاحب صدا را پیدا کنم اما معلوم شد که او زودتر از دیگران رفته، نزد مصطفی خان برادر عروس رفتم و نام او را پرسیدم، مصطفی خان او را اینطور معرفی کرد: غلامحسین بنان، پسر بنان الملک، از شاهزاده‌های قاجار است.

مرگ

غلامحسین بنان در ساعت ۶:۴۵ غروب ۸ اسفندماه ۱۳۶۴، پس از اذان مغرب در بیمارستان ایرانمهر تهران درگذشت و بر خلاف وصیتش که مایل بود در گورستان ظهیرالدوله به خاک سپرده شود، در امام زاده طاهر کرج به خاک سپرده شد. او مدت‌ها از بیماری دستگاه گوارش و افسردگی رنج می‌برد.
در پی این رویداد، مرکز سرود و آهنگ‌های انقلابی وزارت ارشاد، هنرستان سرود و آهنگهای انقلابی، دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، بیمارستان ایرانمهر و از هنرمندان برجسته محمدرضا شجریان، کاوه دیلمی، هنگامه اخوان، شهرام ناظری، ابوالحسن ورزی، کامکار، تورج نگهبان، جمشید مشایخی، عماد رام و بسیاری از هنرمندان، دوستان و یاران وی پیام‌های تسلیتی به طور جداگانه صادر کردند.

تعویض سنگ قبر

از سال ۱۳۶۴ یعنی زمان فوت استاد شهیر موسیقی ایران تا سال ۱۳۸۹ سنگ قبر بنان تعویض نگردید، سال ۱۳۸۹ به دلیل پاره‌ای از تغییرات در امام‌زاده طاهر کرج و هم‌سطح‌سازی قبور و تعویض همهٔ سنگ قبرهای نزدیک صحن، سنگ قبر بنان نیز تعویض گردید و به شکل کنونی درآمد.

آلبوم‌ها

• تنها تویی
• آمدی
• حافظانه ۱
• جلوه دلدار
• خلوت‌گاه راز
• حافظانه ۲
• شاخه گل ۱
• شاخه گل ۲
• شاخه گل ۳
• شاخه گل ۴
• شاخه گل ۵
• شاخه گل ۶
• شاخه گل ۷
• شاخه گل ۸
• شاخه گل ۹
• شاخه گل ۱۰
• شاخه گل ۱۱
• راز نگاه
• مرا عاشقی شیدا تو کردی
• شب جوانی
• نوای این دل خسته
• من از روز ازل
• کاروان
• چه شورها
• گل‌های رنگارنگ ۲۵۲ و ۲۵۴
• گل‌های رنگارنگ ۲۵۰ و ۲۴۹

کارنامه هنری

گلهای جاویدان

• گلهای جاویدان بدون شماره در «شور»
• گلهای جاویدان بدون شماره در «سه گاه»
• گلهای جاویدان بدون شماره در «همایون» با سنتور رضا ورزنده
• گلهای جاویدان شماره ۹۲ در «بیات ترک و ابو عطا»
• گلهای جاویدان شماره ۹۳ در «شور» با ویولون استاد مهدی خالدی
• گلهای جاویدان شماره ۹۸ در «ابو عطا» با تار لطف اله مجد
• گلهای جاویدان شماره ۱۱۸ در «ماهور» با ویولون استاد علی تجویدی و سنتور رضا ورزنده
• گلهای جاویدان ۱۱۸ مکرر در «ابو عطا» با ویولون استاد مهدی خالدی
• گلهای جاویدان ۱۲۴ در «بیات ترک»
• گلهای جاویدان شماره ۱۲۸ در«شوشتری»
• گلهای جاویدان شماره ۱۲۹، گلهای جاویدان ۱۳۰
• گلهای جاویدان ۱۳۱ در «سه گاه»، گلهای جاویدان شماره ۱۳۲ در «دشتی»
• گلهای جاویدان شماره ۱۳۶
• گلهای جاویدان شماره ۱۳۷ در «چهار گاه» با پیانو استاد مرتضی محجوبی و استاد علی تجویدی
• گلهای جاویدان شماره ۱۳۸
• گلهای جاویدان شماره ۱۳۹ در «سه گاه» با استاد جلیل شهناز
• گلهای جاویدان شماره ۱۴۳ در «شور»
• گلهای جاویدان شماره ۱۴۵ در «شور» با سنتور رضا ورزنده

گلهای رنگارنگ

• گلهای رنگارنگ شماره ۱۰۳ در «دشتی»
• گلهای رنگارنگ شماره ۱۰۹ در «سه گاه»
• گلهای رنگارنگ شماره ۱۲۶ در «دشتی»
• گلهای رنگارنگ شماره ۱۳۴ در «افشاری»
• گلهای رنگارنگ شماره ۱۳۶ در «سه گاه»
• گلهای رنگارنگ شماره ۱۴۰ الف در «افشاری»
• گلهای رنگارنگ شماره ۱۴۰ ب در «افشاری»
• گلهای رنگارنگ شماره ب مکرر
• گلهای رنگارنگ شماره ۱۴۹ در «دشتی»
• گلهای رنگارنگ شماره ۱۷۱ در «شور»
• گلهای رنگارنگ شماره ۱۷۲ در «شور»
• گلهای رنگارنگ شماره ۱۷۴ در «سه گاه»
• گلهای رنگارنگ شماره ۱۷۶ در «دشتی»
• گلهای رنگارنگ شماره ۱۹۰ در «سه گاه»
• گلهای رنگارنگ شماره ۲۰۱ در «ابو عطا»
• گلهای رنگارنگ شماره ۲۰۵ در «افشاری»
• گلهای رنگارنگ شماره ۲۱۰ در «بو سلیک»
• گلهای رنگارنگ ۲۱۰ ب مکرر در «بوسلیک»
• گلهای رنگارنگ ۲۱۱ در «سه گاه»
• گلهای رنگارنگ ۲۱۶ ب
• گلهای رنگارنگ شماره ۲۲۸ در «افشاری»
• گلهای رنگارنگ شماره ۳۳۰در «دشتی»
• گلهای رنگارنگ شماره ۲۳۲ در «دشتی»
• گلهای رنگارنگ شماره ۲۳۴ در «دشتی و ماهور»
• گلهای رنگارنگ شماره ۲۳۷ در «ماهور»
• گلهای رنگارنگ شماره ۲۴۲ در «شور»
• گلهای رنگارنگ شماره ۲۴۵ در«همایون»
• گلهای رنگارنگ شماره ۲۴۹ در «شور»
• گلهای رنگارنگ شماره ۲۵۰ در «دشتی»
• گلهای رنگارنگ بختیاری (محلی)، شماره ۲۵۱
• گلهای رنگارنگ شماره ۲۵۲ در «همایون»
• گلهای رنگارنگ شماره ۲۵۴ در «اصفهان»
• گلهای رنگارنگ شماره ۲۵۶ در «شور»
• گلهای رنگارنگ شماره ۲۵۷ در «ماهور»
• گلهای رنگارنگ شماره ۲۶۵ در «اصفهان»

برگ سبز

• برگ سبز شماره ۲۷ در «سه گاه»
• برگ سبز شماره ۳۱در «افشاری»
• برگ سبز شماره ۴۶ در «سه گاه»
• برگ سبز شماره ۶۳ در «اصفهان»
• برگ سبز شماره ۸۳ در «سه گاه»
• برگ سبز شماره ۱۰۷ در «اصفهان»
• برگ سبز شماره ۱۴۵ در «همایون»

و برنامه‌های متعدد و گوناگون دیگری که از این خواننده بزرگ و هنرمند به یادگار مانده‌است. آثار به جا مانده از این هنر مندان را حدود ۳۵۰ اثر تخمین زده‌اند.^[۲] که بسیاری از آنها هنوز در دسترس عموم قرار ندارد.

کتاب‌ها و یادبودها

برنامه‌های موسیقیایی تنظیم‌شده به یاد بنان.
۱. "در سوگ بنان"، با صدای محمدرضا شجریان، برگرفته از مراسم چهلمین روز در گذشت بنان.
۲. "یاد یار مهربان"، با صدای کاوه دیلمی با اشعاری از فریدون مشیری و آهنگسازی فرهاد فخرالدینی.
۳. اجرای کنسرت‌های متعدد به یاد بنان با اجرای محمدرضا لطفی و شهرام آقایی پور و هنرمندان دیگر.

کتاب‌های به زیور طبع آراسته شده درباره بنان.
۱. کتاب "از نور تا نوا، غلامحسین بنان استاد آواز ایران" به کوشش دکتر داریوش صبور و همت همسر بنان (پری دخت بنان).
شامل عکسها، زندگینامه، خاطرات و یادبودهای بنان.
۲. کتاب "رویای هستی" به کوشش شهرام آقایی پور.
شامل مجموعه تصنیفها، نت‌ها، زندگینامه و یادواره‌های غلامحسین بنان.
۳. کتاب "نوای جاودان" به کوشش هومن صدر و همسر بنان (پری دخت بنان).
زیوری ماندگار از عکسها، زندگینامه و خاطرات و یادبودهای بنان.